Hoàng Mậu với phong trào công nhân và tổ chức Công đoàn Hải Phòng

Phạm Hữu Thư,

Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố Hải Phòng

ĐI THEO CON ĐƯỜNG CÁCH MẠNG

Hoàng Mậu sinh năm 1907 trong một gia đình công nhân ở Nam Định, năm 12 tuổi đã vào làm việc ở nhà máy sợi Nam Định. Lớn lên trong tuổi thơ gian khó, nên ông đã sớm hòa mình vào cuộc sống của những người lao động, gắn bó với phong trào công nhân và tổ chức công đoàn Hải Phòng.

Hải Phòng những năm 20 của thế kỷ XX là vùng đất đầy sôi động, nơi hội tụ của những người nông dân lao động ở các nơi tìm đến với hy vọng tìm kiếm việc làm. Hoàng Mậu cũng trong dòng người đó, ông rời Nam Định ra mỏ than Uông Bí rồi vào làm ở Xi măng Hải Phòng. Ở đây, trong điều kiện làm việc rất khổ cực, được sống trong môi trường “vô sản hóa”, ông đã được tiếp xúc với sách báo cách mạng, tham gia tổ chức của công nhân - Xích sắc đoàn. Năm 1930, ông được vào Công hội đỏ, tham gia đi rải truyền đơn ở Nhà máy Xi măng. Sống trong không khí sục sôi đấu tranh của công nhân lao động Hải Phòng thời kỳ đó, ông đã được Lý Hồng Nhật, giới thiệu tham gia Đông Dương cộng sản Đảng. Sau đó ít lâu, ông được cử về Hà Nội làm ở ga-ra phố Lò Đúc, rồi lại ra mỏ than Uông Bí. Tháng 4/1930, sau cuộc đấu tranh bị lộ, ông rời Uông Bí về nhà máy kẽm Quảng Yên. Cuối  cùng  ông bị  sa vào tay địch. Chúng đưa ông về nhà lao Hải Phòng. Mặc dù bị địch tra tấn dã man, ông vẫn không hề cung khai.

Đầu năm 1931, Toà án đế quốc Pháp đã xử Hoàng Mậu cùng nhiều chiến sĩ cộng sản khác lưu tù chung thân, đày đi ở nhà tù Côn Đảo – nơi địa ngục trần gian, giam cầm các chiến sĩ cách mạng. Từ tháng 7/1936 trở đi, do thắng lợi của Mặt trận bình dân Pháp và cũng do sức ép của phong trào đấu tranh của quần chúng ở Đông Dương, thực dân Pháp buộc phải thả nhiều tù chính trị. Tháng 9/1936, Hoàng Mậu được trả lại tự do, ông về Hải Phòng bán sách báo tiến bộ, rồi tiếp tục tham gia hoạt động cách mạng, được cử phụ trách 4 tổng của huyện Phổ Yên và tham gia giành chính quyền ở Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. Tháng 6/1945, ông được điều về Hải Phòng làm thư ký công nhân cứu quốc, tham gia Thành uỷ phụ trách công vận.

HOẠT ĐỘNG TRONG PHONG TRÀO CÔNG NHÂN VÀ TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN HẢI PHÒNG

Ngày 20/6/1946, Hội nghị đại biểu công nhân toàn quốc họp tại Hà Nội quyết định thành lập Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, nhằm đoàn kết và thống nhất các tổ chức công nhân trong cả nước. Sau Hội nghị này, Thành ủy đã cử các đồng chí xuất thân từ công nhân trong đó có Nguyễn Khai (tức Hoàng Mậu) về phát triển tổ chức công đoàn địa phương. Ngày 1/9/1946, Liên đoàn Lao động Hải Phòng chính thức làm lễ ra mắt tại Nhà hát thành phố³.

Năm 1947, ông được cử vào Ban Chấp hành Liên hiệp Công đoàn Liên khu III, được bầu vào Ban Chấp hành Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam.

Đến năm 1952, ông được  bầu làm Phó Bí thư rồi Bí thư Thành uỷ Hải Phòng cho đến hết tháng 3/1955. Sau ngày Hải Phòng hoàn toàn giải phóng, ông được phân công làm Phó Bí thư thường trực Thành uỷ Hải Phòng. Ngày 1/1/1963, thành phố Hải Phòng và tỉnh Kiến An chính thức hợp nhất, ông tiếp tục được phân công làm Phó Bí thư Thành ủy và tại Hội nghị Ban Chấp hành Công đoàn hợp nhất (ngày 16,17/1/1963), ông được chỉ định làm Thư ký Liên hiệp Công đoàn Hải Phòng⁴.

Tại Đại hội Công đoàn hợp nhất Hải Phòng - Kiến An lần thứ nhất (nhiệm kỳ 1964 - 1969) diễn ra từ ngày 27 đến ngày 29 tháng 8 năm 1964 tại Nhà hát thành phố, có 350 đại biểu chính thức đến từ 252 công đoàn cơ sở (CĐCS), thay mặt cho hơn 7 vạn đoàn viên công đoàn, công nhân viên chức lao động (CNVCLĐ) thành phố dự Đại hội. Đồng chí Hoàng Mậu được bầu làm Thư ký Liên hiệp Công đoàn Hải Phòng.

Đại hội Công đoàn hợp nhất Hải Phòng – Kiến An lần thứ nhất

(Nguồn: Liên đoàn Lao động thành phố Hải Phòng)

Đại hội Công đoàn thành phố diễn ra trong bối cảnh giai cấp công nhân lao động thành phố đang ngày càng lớn mạnh: Năm 1960, mới có 42.843 người; đến năm 1964 đã tăng lên 75.529 người. Phong trào thi đua xây dựng tổ, đội lao động xã hội chủ nghĩa ngày càng lan rộng, năm 1960 mới có một tổ đá nhỏ ca A thì đến năm 1964 đã có 179 tổ, đội được Chính phủ công nhận và 3000 tổ, đội đăng ký phấn đấu trở thành tổ đội lao động xã hội chủ nghĩa⁵. Bên cạnh đó, đế quốc Mỹ vừa gây ra sự kiện Vịnh Bắc bộ (ngày 5/8/1964), chuẩn bị chiến tranh phá hoại miền Bắc, trong đó Hải Phòng làm một trọng điểm phá hoại của chúng.

Trong thời kỳ này, giai cấp CNLĐ thành phố quyết tâm “vững tay búa, chắc tay súng”, vừa khẩn trương chuyển hướng mọi hoạt động từ thời bình sang thời chiến, vừa sẵn sàng chiến đấu chống lại cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, giữ vững sản xuất, bảo đảm mạch máu giao thông chiến lược, chi viện cho tiền tuyến Miền Nam. Đã có gần 100 nhà máy, xí nghiệp sơ tán khỏi nội thành, trong đó có nhiều nhà máy lớn như Xi măng Hải Phòng, Đóng tàu Bạch Đằng, Sắt Tráng men, Thủy tinh, Cá hộp, Điện cơ, Cơ khí Kiến thiết, Nhựa Tiền phong,...CNLĐ và tổ chức công đoàn thành phố đã thể hiện rõ khí phách anh hùng, tinh thần triệt kể cách mạng, luôn luôn ở vị trí hàng đầu cùng quân và dân toàn thành phố dũng cảm mưu trí, sáng tạo, vượt qua mọi gian khổ hy sinh, đánh thắng chiến tranh phá hoại lần thứ nhất của đế quốc Mỹ, giữ vững và không ngừng phát triển kinh tế, văn hóa, tổ chức đời sống của CNLĐ, bảo vệ tốt trật tự trị an, bảo đảm Cảng hoạt động liên tục, giao thông vận tải thông suốt trong mọi tình huống, góp phần tích cực trong sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước của toàn dân, xây dựng và bảo vệ chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc.
 

Các đồng chí lãnh đạo Đảng, Tổng Công đoàn Việt Nam thăm và làm việc với lãnh đạo Liên hiệp Công đoàn Hải Phòng (từ trái qua phải: Các đồng chí Nguyễn Văn Bút, Nguyễn Công Hòa, Hoàng Quốc Việt, Hoàng Mậu, Lê Duẩn, Trương Thị Mỹ)

(Nguồn: Liên đoàn Lao động thành phố Hải Phòng)

Đến Đại hội Công đoàn thành phố lần thứ hai (nhiệm kỳ 1969 - 1973) diễn ra từ ngày 01 đến ngày 04 tháng 4 năm 1969, tại Nhà hát thành phố. Dự Đại hội có 290 đại biểu chính thức, thay mặt cho 70.063 CNVCLĐ toàn thành phố.
Đại hội đã bầu Ban Chấp hành Công đoàn thành phố gồm 43 ủy viên; 11 đồng chí được Ban Chấp hành bầu vào Ban Thường vụ; đồng chí Hoàng Mậu tiếp tục được bầu là Thư ký Liên hiệp Công đoàn Hải Phòng.

Trong thời kỳ này, các cấp công đoàn thành phố tập trung thực hiện tốt nhiệm vụ trọng tâm đã được Đại hội Đảng bộ thành phố lần thứ II (khai mạc ngày 4/4/1968) xác định là: Khôi phục, đẩy mạnh sản xuất, đề phòng địch đánh phá trở lại; phát huy thế mạnh của thành phố cảng, đẩy mạnh chi viện cho tiến tuyến. Công đoàn thành phố chủ động tham gia xây dựng và bàn biện pháp thực hiện kế hoạch và thi đua thực hiện kế hoạch Nhà nước, phát huy vai trò tích cực của công nhân, viên chức và tổ chức công đoàn đối với việc thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế địa phương, phục vụ nông nghiệp, cải thiện đời sống nhân dân thành phố; đồng thời góp phần thiết thực giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện đội ngũ công nhân, viên chức lớn mạnh, nâng cao trình độ đội ngũ công nhân, viên chức về các mặt, thực hiện ba cuộc cách mạng; phối hợp với các cơ quan nhà nước, chăm lo đời sống công nhân, viên chức,...

Đồng chí Hoàng Mậu đón nhận lá cờ của Bí thư Thành ủy Trần Kiên trao tặng tại Đại hội với dòng chữ: “Giai cấp công nhân và lao động Hải Phòng phát huy tính tiên phong cách mạng trong sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội” (Báo Hải Phòng ngày 3/1/1969)

Đặc biệt, ngày 16/4/1972, đế quốc Mỹ quay trở lại đánh phá Hải Phòng và miền Bắc bằng máy bay chiến lược B52 ném bom hủy diệt vào các khu vực đông dân cư, các cơ sở công nghiệp và Cảng Hải Phòng; đồng thời chúng tiến hành thả thủy lôi, phong tỏa Cảng, gây thiệt hại rất nghiêm trọng về người và cơ sở vật chất của thành phố. Công đoàn các cấp đã động viên, huy động đoàn viên công đoàn anh dũng chiến đấu, giữ vững sản xuất, bảo đảm thông suốt mạnh máu giao thông chiến lược, góp phần cùng toàn Đảng bộ, quân và dân thành phố đánh thắng cuộc chiến tranh phá hoại và phong tỏa lần thứ hai của đế quốc Mỹ, góp phần xứng đáng cùng quân dân cả nước giành thắng lợi có ý nghĩa quyết định, buộc đế quốc Mỹ phái ký kết Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam.

Đại hội Công đoàn thành phố lần thứ 3 (nhiệm kỳ 1973-1976)
diễn ra từ ngày 24 đến ngày 26 tháng 9 năm 1973, tại trường Lương Khánh Thiện.
Dự Đại hội có 290 đại biểu chính thức, thay mặt cho hơn 10 vạn CNVCLĐ thành phố. Đại hội đã bầu Ban Chấp hành khóa mới gồm 39 ủy viên; Ban Thường vụ gồm 11 đồng chí; đồng chí Hoàng Mậu tiếp tục được bầu làm Thư ký Liên hiệp Công đoàn Hải Phòng. Sau Đại hội, đồng chí Hoàng Mậu được Thành ủy phân công phụ trách MTTQ Việt Nam thành phố. Sau đó đến tháng 10/1977, đồng chí Hoàng Mậu được nghỉ hưu.

Đại hội Công đoàn thành phố Hải Phòng lần thứ ba (Báo Hải Phòng ngày 27/9/1973)

UỐNG NƯỚC NHỚ NGUỒN

Xuất thân từ một gia đình công nhân, là một trong những đảng viên lớp đầu tiên của Đảng (năm 1930), cựu tù Côn Đảo, trải qua nhiều cương vị quan trọng của Đảng bộ thành phố: Bí thư, Phó Bí thư Thành ủy và trong đó có hơn 10 năm trực tiếp là người đứng đầu tổ chức công đoàn Hải Phòng trong giai đoạn chiến tranh ác liệt nhất của giặc Mỹ ném bom phá hoại Hải Phòng. Cả cuộc đời hoạt động cách mạng, dù ở bất cứ đâu, cương vị nào, ông cũng đều gắn bó với phòng trào công nhân và tổ chức công đoàn thành phố; luôn nêu cao những phẩm chất tốt đẹp của người công nhân, một đảng viên trong sáng mẫu mực, luôn được mọi người yêu mến, quý trọng. Cuộc đời của ông là một tấm gương sáng cho các thế hệ học tập về những đức tính bình dị, khiêm tốn, gương mẫu đi đầu trong mọi công việc, khó khăn, thử thách.

Với những cống hiến to lớn của ông trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng, giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ thành phố Hải Phòng, tại Kỳ họp thứ 9, Khóa XVI, Hội đồng nhân dân thành phố Hải Phòng đã ra Nghị quyết số 14/2022/NQ-HĐND ngày 9/12/2022 về việc đặt tên một số đường, phố và công trình công cộng trên địa bàn thành phố, trong đó có đặt tên phố Hoàng Mậu. Phố có chiều dài 769m, rộng 24m, vỉa hè mỗi bên 3m, ở khu vực đường Lê Hồng Phong, thuộc quận Ngô Quyền.

Thiết nghĩ, đây là việc làm có ý nghĩa thiết thực để các thế hệ sau luôn ghi nhớ và tri ân những công lao to lớn của ông đối với Đảng bộ, giai cấp công nhân và tổ chức công đoàn thành phố Hải Phòng.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Báo Hải Phòng ngày 28,29/8/1964

2. Báo Hải Phòng ngày 3/1/1969

3. Báo Hải Phòng ngày 25/9/1973

4. Chương trình sưu tầm tài liệu, viết tiểu sử các đồng chí lãnh đạo tiền bối của Đảng và cách mạng Việt Nam, Tiểu sử Nguyễn Đức Cảnh, NXB Chính trị Quốc gia sự thật, 2018

5. Liên đoàn Lao động thành phố Hải Phòng, Lịch sử phong trào công nhân và công đoàn Hải Phòng 1874 – 2000, NXB Lao động 2003

6. Sở Văn hóa Thông tin Hải Phòng, Nhân vật lịch sử Hải Phòng, NXB Hải Phòng, tập 2, năm 2001

7. Thành ủy-HĐND-UBND thành phố Hải Phòng, Hải Phòng những chặng đường lịch sử, NXB Hải Phòng, 2010

8. Thành ủy, UBND thành phố Hải Phòng, Lịch sử Hải Phòng, tập IV, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật

9. Thành ủy, UBND thành phố Hải Phòng, Từ điển bách khoa địa danh Hải phòng, NXB Hải Phòng, năm 1998.

1 Chương trình sưu tầm tài liệu, viết tiểu sử các đồng chí lãnh đạo tiền bối của Đảng và cách mạng Việt Nam, Tiểu sử Nguyễn Đức Cảnh, tr. 73

2 Từ điển bách khoa địa danh Hải phòng

3 Liên đoàn Lao động thành phố Hải Phòng, Lịch sử phong trào công nhân và công đoàn Hải Phòng 1874 – 2000, tr. 130-131.

4 Liên đoàn Lao động thành phố Hải Phòng, Lịch sử phong trào công nhân và công đoàn Hải Phòng 1874 – 2000, tr. 201

5 Báo Hải Phòng, ngày 29/8/1964