KHOA HỌC HOÁ CÁC KHÁI NIỆM CỦA NỀN Y HỌC CỔ TRUYỀN ĐƯỢC TRUYỀN THỪA BỞI ĐẠI DANH Y LÊ HỮU TRÁC
- Thứ hai - 23/12/2024 22:26
- In ra
- Đóng cửa sổ này
Âm, dương, tinh, khí, thần, huyết, tân dịch, ngũ hành, tạng phủ, kinh lạc, …là những học thuyết, khái niệm; Và liệu pháp khí công, châm cứu,… đềuthuộc về hệ thống lý luận của YHCT.
ThS. Nguyễn Minh Thuỵ, Bà Lê Thị Minh Nguyệt, PGS.TS. Nguyễn Bá Quang, PGS.TS. Trần Văn Thanh, PGS.TS. Đậu Xuân Cảnh, VS.GS.TS. Phạm Văn Thức, BSCKII. Lê Trung Dũng & CS – Hội Châm cứu Việt Nam và Thế giới, Hội YHCT Việt Nam và Thế giới, Hiệp hội UNESCO Việt Nam, Hội Trị liệu Miễn dịch Ung thư Việt Nam.
Tóm tắt
Âm, dương, tinh, khí, thần, huyết, tân dịch, ngũ hành, tạng phủ, kinh lạc, … là những học thuyết, khái niệm; Và liệu pháp khí công, châm cứu,… đều thuộc về hệ thống lý luận của YHCT.
Đến nay, chúng tôi đã có những nhận thức mới và hiện đại hơn về các vấn đề đó. Trong khuôn khổ “bài tham luận” này, chúng tôi chỉ xin đề cập đến một số những vấn đề nền tảng ban đầu thuộc hệ thống lý luân đó. Cụ thể là: Âm gồm: Quá trình đồng hóa, vật chất chuyển hóa, tạng, ...; Dương gồm: Quá trình dị hóa, quá trình chuyển hóa, phủ, ...; Tinh là kiểu gen hoặc cấu trúc; Thần là kiểu hình hoặc chức năng; Khí là quá trình chuyển hoá; Huyết chính là tất cả các vật chất chuyển hóa; Tân dịch là các chất thủy dịch trong cơ thể; Liệu pháp khí công đúng sẽ điều chỉnh, hồi phục hoặc làm thay đổi được quá trình chuyển hoá của cơ thể hoặc của từng bộ phận nhất định nào đó theo ý muốn.
Tất cả những điều đó sẽ làm cho YHCT bước đầu được hòa hợp, kết hợp và phát triển cùng YHHĐ một cách hiện đại và khoa học.
Từ khoá: YHCT – Y học cổ truyền, YHHĐ – Y học hiện đại
1. Đặt vấn đề
Trong không khí hội nhập của đất nước và cả thế giới, cũng như mọi ngành, y học cũng đã và đang không ngừng hội nhập để phát triển. Các thế hệ thầy thuốc đã và đang không ngừng miệt mài góp phần phát triển nền y học, trong đó có cả sự kết hợp chặt chẽ Y học cổ truyền (YHCT) với Y học hiện đại (YHHĐ).
Thực tế đã và đang đòi hỏi, muốn kết hợp chặt chẽ hai nền y học ấy, muốn YHCT thật sự phát triển nhanh và bền vững hơn nữa, thì một yêu cầu quan trọng nhất là các học thuyết - hệ thống lý luận của YHCT (Âm, dương, tinh, thần, khí, huyết, ...) phải được hiện đại và khoa học hóa.
Đến nay, chúng tôi đã có những nhận thức mới về một số khái niệm trong các học thuyết thuộc hệ lý luận đó theo các cơ sở theo khoa học hiện đại. Từ đây, sẽ đạt được hai mục đích chủ yếu sau:
1. Hai nền y học sẽ hoà hợp và phát triển khoa học, hiện đại nhất.
2. Trên các cơ sở hiện đại và khoa học hóa đó, cũng thấy rõ được nhiều vấn đề cần phải nghiên cứu sâu rộng hơn.
2. Bước đầu hiện đại hoá khái quát một số khái niệm của nền YHCT
2.1. Vấn đề âm, dương, khí, huyết
Đến nay, chúng tôi chưa thấy được các tài liệu công bố nào về các vấn đề “âm, dương, khí, huyết” có sự cắt nghĩa hợp lý và minh bạch hơn sang cách nói theo YHHĐ. Hầu hết các tác giả đã chỉ gọi “khí” là năng lượng sống (live energy), và “huyết” thì vẫn quan niệm nó là máu (blood) của YHHĐ. Cho nên đã không tránh khỏi những mâu thuẫn khi phải lý giải rõ ràng về âm, dương, khí, huyết của các tạng phủ, về tông khí, dinh khí, vệ khí,... sang theo YHHĐ.
Qua thực tế được học hỏi, thực tế trên lâm sàng,..., đến nay chúng tôi đã có các nhận định: “Âm, dương, khí, huyết” có cơ sở để hòa hợp theo cách nói của YHHĐ là: Quá trình đồng hóa thuộc về “âm”, quá trình dị hóa thuộc về “dương”, quá trình chuyển hóa là “khí” và vật chất chuyển hóa là “huyết”. YHHĐ cho chúng ta biết rằng: Quá trình chuyển hóa còn gọi là quá trình trao đổi chất và năng lượng. Nó chính là một hệ thống các quá trình sinh hóa giúp các sinh vật và con người sống, phát triển, sinh sản, chữa lành và thích nghi với môi trường. Các quá trình này bao gồm đồng hóa và dị hóa xảy ra đồng thời để giữ cho cơ thể hoạt động được khỏe mạnh đúng cách. Quá trình đồng hóa hoặc sinh tổng hợp là tập hợp các phản ứng sinh hóa nhằm tạo ra các phân tử lớn, phức tạp từ các thành phần nhỏ, đơn giản và tích lũy năng lượng. Đây chính là quá trình biến đổi các chất chưa đặc hiệu trong thức ăn như glucid, lipid, protid từ các nguồn thực vật, động vật, vi sinh vật, thành các chất hữu cơ khác nhau đặc hiệu của cơ thể. Và năng lượng cần thiết cung cấp cho các phản ứng tổng hợp các chất trên chủ yếu là nhờ vào sự thủy phân của Adenosine triphosphate (ATP). Còn quá trình dị hóa là tập hợp các phản ứng sinh hóa nhằm phá vỡ các phân tử phức tạp thành các phân tử đơn giản hơn để giải phóng năng lượng cho các hoạt động sống. Đây là quá trình phân giải các chất dự trữ, đặc trưng của cơ thể thành các sản phẩm, phần tử nhỏ không đặc trưng và tạo ra những chất thải (carbon dioxide, ure, amoniac, ...) ra môi trường. Như vậy, năng lượng tích lũy trong quá trình đồng hóa sẽ được giải phóng trong quá trình dị hóa để cung cấp lại cho hoạt động sống và tổng hợp của đồng hóa. Hai quá trình này tuy ngược nhau, nhưng hỗ trợ lẫn nhau. Nếu không có đồng hóa thì không có nguyên liệu cho dị hóa và ngược lại không có dị hóa thì không có năng lượng cho hoạt động đồng hóa. Và hai quá trình này luôn xảy ra đồng thời để đảm bảo mọi hoạt động sống.
Dựa trên những nguyên lý đó, chúng tôi có lý giải cụ thể cho những nhận định đó như sau:
2.1.1. Theo học thuyết âm dương của YHCT, những gì là vật chất, tàng trữ, tĩnh lặng, hàn lương,... thuộc về âm. Như vậy quá trình đồng hóa thuộc về âm là có cơ sở. Theo nguyên lý âm hư sẽ sinh nội nhiệt thì đồng hóa thuộc âm lại càng có cơ sở. Bởi vì trong cơ thể sống, hai quá trình đồng hóa và dị hóa luôn luôn diễn ra và đạt được ở trạng thái cân bằng động để cho cơ thể không hàn
không nhiệt, không quá gầy quá béo, không có quá khô quá nhuận,.... Cho nên, nếu quá trình đồng hóa mà giảm sút một cách tương đối so với dị hóa (âm hư) thì việc sinh ra chứng hư nhiệt là rất hợp lý, vì khi đó quá trình tổng hợp các chất và tích lũy năng lượng thấp hơn quá trình phân giải các chất và sinh năng lượng. Còn khi âm thịnh sẽ sinh thực hàn, là do quá trình đồng hóa tăng lên, tức là khi đó quá trình tổng hợp các chất và tích lũy năng lượng lại cao hơn dị hóa, mà sinh ra thực hàn chứng.
2.1.2. Cũng theo học thuyết âm dương của YHCT, những gì vô hình, là truyền hóa, là động, là ôn ấm,... thuộc về dương. Và như vậy, quá trình dị hóa thuộc về dương là có cơ sở. Một nguyên lý nữa là dương hư sẽ sinh ngoại hàn, sinh hư hàn thì quá trình dị hóa thuộc về dương cũng càng có cơ sở. Vì lúc đó, quá trình dị hóa giảm sút một cách tương đối so với quá trình đồng hóa (dương hư) nên Adenozin triphotphat (ATP) và nhiệt năng sinh ra thấp đi. Còn khi dương thịnh vượng sẽ sinh thực nhiệt là do quá trình dị hóa tăng, tức là khi đó quá trình phân giải các chất và sinh năng lượng lại lớn hơn quá trình tổng hợp các chất và tích lũy năng lượng, ATP cùng nhiệt năng sẽ sinh ra nhiều hơn nên sinh ra thực nhiệt chứng Trên các cơ sở như vậy, âm thắng, dương hư sinh hàn chứng; Còn dương thắng, âm hư sinh nhiệt chứng; Và cả nguyên lý: “Cô âm bất sinh, cô dương bất trưởng” (Nếu chỉ có một mình phần âm, sẽ không có sự sống, không có các hoạt động sống; Nếu chỉ có một mình phần dương, sẽ không có sự lớn lên, không có sự trưởng thành), nên quá trình đồng hóa phải càng thuộc về âm, quá trình dị hóa phải càng thuộc về dương.
2.1.3. Theo YHCT, âm dương đối lập và hỗ căn, âm dương tiêu trưởng và bình hành,...; Nguyên âm kết hợp với nguyên dương thành nguyên khí, âm kết hợp với dương thành khí. Còn theo YHHĐ, đồng hóa và dị hóa cũng là hai mặt đối lập, hỗ căn, tiêu trưởng, bình hành,... của một quá trình gọi là quá trình chuyển hóa. Vì vậy, khí của YHCT có cơ sở để gọi là quá trình chuyển hóa của YHHĐ.
Một nguyên lý nữa của YHCT khi cho rằng: Cơ thể sống hay chết là do khí còn hay tuyệt; YHHĐ lại cho rằng: Sống hay chết là còn hay là ngừng quá trình chuyển hóa. Nên khái niệm khí của YHCT càng có thêm cơ sở để nói theo YHHĐ là quá trình chuyển hóa.
Mặt khác theo học thuyết âm dương, khí thuộc về dương, huyết thuộc về âm. Và theo thuyết khí huyết thì khí huyết là không tách rời nhau, nó đi đến mọi nơi trong ngoài của cơ thể mà thành khí huyết của các nơi đó. Khí là vô hình, huyết là hữu hình, khí là soái của huyết, khí hành thì huyết hành, huyết là mẹ của khí, huyết là nơi để khí tàng trú. Như vậy, khí và huyết cũng là 2 mặt đối lập, tiêu trưởng, hỗ căn, bình hành,...
Theo YHHĐ, quá trình chuyển hóa và vật chất chuyển hóa cũng là hai mặt không tách rời nhau. Quá trình chuyển hóa luôn diễn ra trong mọi cơ quan, mọi tổ chức và mọi tế bào sống. Quá trình chuyển hóa là vô hình và vật chất chuyển hóa là hữu hình. Khi chúng ta xác định một quá trình chuyển hóa nào đó, thì cái hiện hữu chính là vật chất của quá trình chuyển hóa đó. Như vậy, nếu nói quá trình chuyển hóa là khí, thì vật chất của quá trình chuyển hóa đó sẽ là huyết. Và YHHĐ cũng cho hiểu biết: Quá trình chuyển hóa và vật chất chuyển hóa cũng là hai khía cạnh luôn đối lập, hỗ căn, tiêu trưởng, bình hành,...
2.1.4. Tóm lại, với tất cả những cơ sở như trên, chúng tôi đề xuất một cơ sở cho sự hòa hợp về cách nói của hai nền y học như sau: Âm gồm quá trình đồng hóa, vật chất chuyển hóa,...; Dương gồm quá trình dị hóa, quá trình chuyển hóa,...; Khí là các quá trình chuyển hóa; Và huyết chính là vật chất của quá trình chuyển hóa đó.
Để chính từ đây, chúng ta có cơ sở bàn luận và không còn gặp phải nhiều mâu thuẫn khi phải lý giải sáng tỏ được bản chất các vấn đề: Tinh, khí, thần, nguyên khí, tông khí, vệ khí, khí công,...
2.2. Vấn đề tinh, khí, thần
2.2.1. Theo YHCT, tinh là chất cơ bản tạo thành cơ thể. Tinh có tinh tiên thiên do bẩm thụ từ cha mẹ và không ngừng được bổ sung do tinh hậu thiên làm cho nó dần dần sung mãn. Tinh được tàng trữ ở thận, tinh sinh ra khí, thận tinh sinh thận khí. Thận tinh và thận khí quyết định sự sinh trưởng, phát triển, sinh dục, sinh sản của cơ thể từ nhỏ tới già, đồng thời điều tiết các hoạt động
chức năng của toàn cơ thể. Khí là vô hình, nó chính là động lực cho các hoạt động sống của cơ thể. Khí được hóa sinh từ thận tinh, từ tinh hoa của thủy cốc và từ thanh khí của khí trời. Các loại khí này kết hợp tạo thành khí hoàn chỉnh của cơ thể. Còn thần là chỉ những hoạt động, những biểu hiện ra bên ngoài của sinh vật cũng như của con người. Và như vậy, ở con người, thần còn chỉ các hoạt động tư duy, ý thức,v.v.. Nền Y học cổ truyền còn cho rằng “tinh, khí, thần” là ba thứ của quý giá nhất của con người, nên gọi là “tam bảo”.
2.2.2. Theo YHHĐ, kiểu gen của mỗi cá thể sinh vật, mỗi con người đều do cha mẹ truyền cho. Kiểu gen đó, cấu trúc ban đầu của hợp tử đó cũng không ngừng phân chia, phát triển thành hàng nghìn tỷ tế bào có những sự biệt hóa để tạo thành một cơ thể hoàn chỉnh. Và cơ thể này cũng lớn dần theo quy luật từ nhỏ tới già (kiểu hình). Mỗi cơ thể có một kiểu gen khác nhau, nên kiểu hình cũng khác nhau. Kiểu gen và kiểu hình luôn luôn phù hợp với nhau. Nhưng rõ ràng là để kiểu gen thể hiện lên kiểu hình bằng một cơ thể sống y theo nào đó thì chính là phải còn có tồn tại một hệ thống các quá trình chuyển hóa diễn ra trong cơ thể.
Nếu xét ở mức bộ phận nào đó, YHHĐ có khẳng định: Cấu trúc quyết định, phù hợp với chức năng. Và cũng rõ ràng là, để cho cấu trúc sống đảm bảo được chức năng sống của nó thì chính là cần phải thông qua quá trình chuyển hóa có tính đặc trưng của nó.
2.2.3. Như vậy, nếu YHCT nói là “tinh, khí, thần”, thì cách nói của YHHĐ sẽ là: Kiểu gen (hoặc kiểu cấu trúc), kiểu chuyển hóa, kiểu hình (hoặc chức năng). Và cũng theo YHHĐ, kiểu gen (hoặc cấu trúc), kiểu chuyển hóa, kiểu hình (hoặc chức năng) chính là ba mặt không tách rời và quý giá nhất của bất kỳ một cơ thể hoặc một tổ chức sống nào đó.
Thuy NgM, Nguyet LThM, Quang NgB, Thanh TrV, Canh DX, Thuc PhV, Dung LTr et al - The World and Vietnamese Acupuncture Association, World and Vietnamese Traditional Medical Association, Vietnamese UNESCO and Vietnamese Society for Oncology Immunuotherapy.
ABSTRACT
Yin, yang, jing, qi, shen, xue, jin, ye and qi gong’ therapy belong to TM. We had more new and modern awarenesses about those problems. Such as: The yin includes: Anabolism, metabolic materials, zang, etc; The yang includes: The catabolism, metabolism, fu, etc; The qi is the metabolism; The xue is the metabolic materials; The jing is the genotype or structure; The shen is the phenotype or function; The jin and ye are the shui ye in the body; The true qi gong will be adjusted or restored or changed the metabolisms of the body or any of the part follow wish.
All those things created the developed TM more modernly, scientificly, fastly; From that, the TM will combine and develop with MM most rightly.
Key words: TM – Traditional Medicine, MM – Modern Medicine.
1. BACKGROUND
In the trend of world’ integration, the medicine has been and is constantly integration for development. Generations of doctors have been and are diligently contribution to the development of the medicine, including the close combination of the Traditional Medicine (TM) with the Modern Medicine (MM).
The reality is that in order to closely combine those two medical backgrounds, and want the TM develop more quickly and firmly, one of the very important requests is the theoretical system of the TM (Yin, yang, jing, shen, qi, xue, jin, ye, zang, fu, etc - 陰 陽 精 神 氣 血 津 液 臟 腑, etc) must be clearly modernized and scientificized.
Up to now, we had more new awarenesses about that theoretical system by the scientific and modern bases.
From here, we will be achieved the two main objectives:
1.On those modern and scientific bases, the TM will be increasingly fastly harmonized, combined and developed with the MM.
2.On those bases, the TM will be contributed construct an advanced, scientific, developed and popular medical background.
2. THE GENERAL MODERNIZATION OF CONCEPTS
2.1. The yin, yang, qi, xue’ 陰 陽 氣 血 problem
Some documents about the yin yang’ theory arranged the anabolism belonging to yang, the catabolism belonging to yin, we think those are not reasonable.
And the qi, xue’ problem of the TM, we don’t see the any of the clear discovery according to the scientific and modern bases as the MM. Many documents when talking about qi and xue according to the modern science, most authors just call qi be living energy, and xue still considers be the blood (And also only talk about qi xue in the meridian system).
Therefore, there were and are arguments, contradictions and limitations when it is necessary to clearly explain about the yin, yang, qi, xue of the zang fu, about the zong qi, ying qi - jing qi, wei qi, etc according to modern science.
So far, we have realized that: The yin, yang, qi, xue have many foundational bases to integrate towards the MM, those are the anabolism, catabolism, metabolism and metabolic materials.
According to the MM: Metabolism is also called transformation of substance and energy (TOSAE). This metabolism including anabolism and catabolism. Anabolism or biosynthesis is rally of biochemical reactions that create the large, complex and specific molecules from the small, simple and nonspecific molecules and accumulate energy. And the required energy is feeded for the reactions of these synthesis main due to the hydrolysis of Adenosine triphosphate (ATP). Catabolism is rally of biochemical reactions that break the complex, stored and specific molecules into the simpler, non-specific products to generate energy for all living activities and creating waste products (carbon dioxide, urea, ammonia, acetic acid, etc) into the environment. Thus, the energy accumulated in anabolism will be generated in catabolism to feed back for the synthetic activities of anabolism. These two
processes always occur simultaneously, are opposite, but mutually supportive to ensure the all living activities up to the needs of body.
Based on those principles, we have clear explanations for those awarenesses as follows:
2.1.1. According to the yin yang’ theory of the TM, what are material, han 寒, liang 涼, etc belong to the yin 陰. Thus, the anabolism belongs to the yin be a base. According to the another principle: The yin xu 陰虚 will generate nei re 内熱 (xu re 虚熱) of the TEM, so the anabolism has an addtional facility to be belonged to the yin, because in the living body, the anabolism and catabolism are always occured and achieved at the dynamic balance to help for the body not too thin or fat, not too dry or wet, not han 寒 or re 熱,
so if the anabolism is lower than the catabolism (the yin xu) then the generation of the xu re be very reasonable, because that time, the synthesis of substances and accumulation of energy are lower than the preakdown of substances and generation of energy. And when the yin sheng 陰勝 generates shi han 實寒, that’s due to the anabolism increases in the body, i.e the synthesis of substances and accumulation of energy are higher than the preakdown of substances and generation of energy.
2.1.2. Also according to the yin yang’ theory of TM, what are unseen, wen 温, re 熱, etc, belong to the yang 陽, so the catabolism belongs to the yang be a base. Another principle of the TEM that’s yang xu 陽虚 generates wai han 外寒 (xu han 虚寒), so the catabolism has an addtional facility to be belonged to the yang, because the catabolism is lower than the anabolism, i.e the ATP (Adenosine triphosphat) and heat of energy are lower, and the generation of xu han - wai han be very reasonable. When the yang sheng 陽勝 generates shi re 實熱 that’s due to the catabolism increase, i.e the preakdown of substances and generation of energy are higher than synthesis of substances and accumulation of energy.
On the thus bases: The yin sheng 陰勝 and yang xu 陽虚 generate the han 寒, the yang sheng 陽勝 and yin xu 陰虚 generate the re 熱, and a principle: Gu yin bu sheng 孤陰不生, gu yang bu zhang 孤 陽不長 (If there is only the yin part, there would be not life, not living activities; If there is only the yang part, there would be not growth, not maturity), so anabolism must belonging to the yin, and catabolism belonging to yang.
2.1.3. According to the TM, the yin yang 陰陽 is fan dui 反對, xiao zhang 消長, hu gen 互根, ping heng 平衡, etc; Yuan yin 元陰 with yuan yang 元陽 becomes yuan qi 元氣, the yin 陰 with the yang 陽 becomes the qi 氣 And according to the MM, the anabolism and catabolism are also two fan dui 反對, xiao zhang 消長, hu gen 互根, ping heng 平衡 facets, etc of the metabolism and the anabolism with the catabolism becomes the metabolism. Therefore, the qi of the TM has a base to be called the metabolism of MM.
Another principle of the TM when says that: The body lives or dies by the qi 氣, i.e the qi is existent or lost. And the MM says: The body lives or dies by the metabolism, i.e it is existent or lost. So, the qi has an addtional facility to be called the metabolism.
On the other hand, according to the yin yang’ theory, the qi 氣 belongs to the yang, the xue 血 belongs to the yin. And according to the qi xue’ 氣血 theory, the xue and qi are inseparable, they go to every place in the body; The qi is invisible, the xue is visible; The qi is marshal of the xue, the xue is mother of the qi and is place where the qi resides (I.e, qi and xue are also the fan dui 反 對, xiao zhang 消長, hu gen 互根, etc)
According to the MM, the metabolism and metabolic materials are also inseparable. The metabolisms always occur in every organ, every organization and every cell be living. The metabolism is also invisible and the metabolic materials is also visible. When we define a certain metabolism then the existences will be the materials of that metabolism. As so, if we say that the metabolism is the qi then the metabolic materials will be the xue (I.e the metabolism and metabolic materials are also fan dui 反對, xiao zhang 消長, hu gen 互根, ping heng 平衡, etc)
2.1.4. To conclude, with bases as above, we propose the harmony of the two medical backgrounds such as: The yin 陰 includes the anabolism, metabolic materials, etc; The yang 陽 includes the catabolism, metabolism, etc; The qi 氣 is the metabolism; The xue 血 is the metabolic materials.
From that, we have the bases to discuss and study about other issues as: Jing, qi, shen, xue, yuan qi, zong qi, etc 精, 氣, 神, 血, 元氣, 宗氣, etc, as well as the qi gong’ 氣功 therapy according to the modern science.
2.2. The jing, qi, shen 精 氣 神
2.2.1. According to the TM, the jing 精 is basic substance to make up the body. The jing has xian tian jing 先天精, it is inherited from parents and constantly replenished by hou tian jing 後天精 to make it gradually fullness. The jing is keeped in shen 腎, the jing generates the qi 氣, shen jing 腎精 generates shen qi 腎氣. The shen jing and shen qi decide life, development, sexuality, reproduction of the body since childhood to old age, and they regulate also functional activities of the entire body. The qi 氣 is
invisible, it is the motivation for the living activities of the body. The qi is biochemistryed from the jing, from the elite of the foods, and from clean air of environment. And the shen 神 is external activities and manifestations of all organisms as well as human. And so, in the human, the shen is also the thoughtful and conscious activities. Also according to the TM: The jing, qi, shen 精 氣 神 are three valuable and inseparable things of the living body.
2.2.2. According to the MM, genotype of each individual organism and each human body is also inherited from the parents. That genotype, original structure of that zygote cell is also constantly divided, growed into trillions of cells with differentiations to create a complete body. And that body also grows on the rule since childhood to old age (phenotype).
Each body has a different genotype, so its phenotype is also different. The genotype and phenotype always fit together, the genotype decides the phenotype. But obviously that, a genotype always manifests out a phenotype with a characteristic living body, also very needs to have the corresponding metabolisms in the entire body.
If considered at a certain organizational level, the MM often says: The structure decides and fits with the function. And obviously, a living structure goodly guarantees its living function, also very needs through its characteristic corresponding metabolism.
2.2.3. As so, if the TM says: The jing, qi, shen; The MM will say: Those things are the genotype (or the structure), metabolic type, phenotype (or the function); And also according to the MM, the genotype (or the structure), metabolic type, phenotype (or the function) are also the three inseparable and precious aspects of a living body or organization.
Tóm tắt
Âm, dương, tinh, khí, thần, huyết, tân dịch, ngũ hành, tạng phủ, kinh lạc, … là những học thuyết, khái niệm; Và liệu pháp khí công, châm cứu,… đều thuộc về hệ thống lý luận của YHCT.
Đến nay, chúng tôi đã có những nhận thức mới và hiện đại hơn về các vấn đề đó. Trong khuôn khổ “bài tham luận” này, chúng tôi chỉ xin đề cập đến một số những vấn đề nền tảng ban đầu thuộc hệ thống lý luân đó. Cụ thể là: Âm gồm: Quá trình đồng hóa, vật chất chuyển hóa, tạng, ...; Dương gồm: Quá trình dị hóa, quá trình chuyển hóa, phủ, ...; Tinh là kiểu gen hoặc cấu trúc; Thần là kiểu hình hoặc chức năng; Khí là quá trình chuyển hoá; Huyết chính là tất cả các vật chất chuyển hóa; Tân dịch là các chất thủy dịch trong cơ thể; Liệu pháp khí công đúng sẽ điều chỉnh, hồi phục hoặc làm thay đổi được quá trình chuyển hoá của cơ thể hoặc của từng bộ phận nhất định nào đó theo ý muốn.
Tất cả những điều đó sẽ làm cho YHCT bước đầu được hòa hợp, kết hợp và phát triển cùng YHHĐ một cách hiện đại và khoa học.
Từ khoá: YHCT – Y học cổ truyền, YHHĐ – Y học hiện đại
1. Đặt vấn đề
Trong không khí hội nhập của đất nước và cả thế giới, cũng như mọi ngành, y học cũng đã và đang không ngừng hội nhập để phát triển. Các thế hệ thầy thuốc đã và đang không ngừng miệt mài góp phần phát triển nền y học, trong đó có cả sự kết hợp chặt chẽ Y học cổ truyền (YHCT) với Y học hiện đại (YHHĐ).
Thực tế đã và đang đòi hỏi, muốn kết hợp chặt chẽ hai nền y học ấy, muốn YHCT thật sự phát triển nhanh và bền vững hơn nữa, thì một yêu cầu quan trọng nhất là các học thuyết - hệ thống lý luận của YHCT (Âm, dương, tinh, thần, khí, huyết, ...) phải được hiện đại và khoa học hóa.
Đến nay, chúng tôi đã có những nhận thức mới về một số khái niệm trong các học thuyết thuộc hệ lý luận đó theo các cơ sở theo khoa học hiện đại. Từ đây, sẽ đạt được hai mục đích chủ yếu sau:
1. Hai nền y học sẽ hoà hợp và phát triển khoa học, hiện đại nhất.
2. Trên các cơ sở hiện đại và khoa học hóa đó, cũng thấy rõ được nhiều vấn đề cần phải nghiên cứu sâu rộng hơn.
2. Bước đầu hiện đại hoá khái quát một số khái niệm của nền YHCT
2.1. Vấn đề âm, dương, khí, huyết
Đến nay, chúng tôi chưa thấy được các tài liệu công bố nào về các vấn đề “âm, dương, khí, huyết” có sự cắt nghĩa hợp lý và minh bạch hơn sang cách nói theo YHHĐ. Hầu hết các tác giả đã chỉ gọi “khí” là năng lượng sống (live energy), và “huyết” thì vẫn quan niệm nó là máu (blood) của YHHĐ. Cho nên đã không tránh khỏi những mâu thuẫn khi phải lý giải rõ ràng về âm, dương, khí, huyết của các tạng phủ, về tông khí, dinh khí, vệ khí,... sang theo YHHĐ.
Qua thực tế được học hỏi, thực tế trên lâm sàng,..., đến nay chúng tôi đã có các nhận định: “Âm, dương, khí, huyết” có cơ sở để hòa hợp theo cách nói của YHHĐ là: Quá trình đồng hóa thuộc về “âm”, quá trình dị hóa thuộc về “dương”, quá trình chuyển hóa là “khí” và vật chất chuyển hóa là “huyết”. YHHĐ cho chúng ta biết rằng: Quá trình chuyển hóa còn gọi là quá trình trao đổi chất và năng lượng. Nó chính là một hệ thống các quá trình sinh hóa giúp các sinh vật và con người sống, phát triển, sinh sản, chữa lành và thích nghi với môi trường. Các quá trình này bao gồm đồng hóa và dị hóa xảy ra đồng thời để giữ cho cơ thể hoạt động được khỏe mạnh đúng cách. Quá trình đồng hóa hoặc sinh tổng hợp là tập hợp các phản ứng sinh hóa nhằm tạo ra các phân tử lớn, phức tạp từ các thành phần nhỏ, đơn giản và tích lũy năng lượng. Đây chính là quá trình biến đổi các chất chưa đặc hiệu trong thức ăn như glucid, lipid, protid từ các nguồn thực vật, động vật, vi sinh vật, thành các chất hữu cơ khác nhau đặc hiệu của cơ thể. Và năng lượng cần thiết cung cấp cho các phản ứng tổng hợp các chất trên chủ yếu là nhờ vào sự thủy phân của Adenosine triphosphate (ATP). Còn quá trình dị hóa là tập hợp các phản ứng sinh hóa nhằm phá vỡ các phân tử phức tạp thành các phân tử đơn giản hơn để giải phóng năng lượng cho các hoạt động sống. Đây là quá trình phân giải các chất dự trữ, đặc trưng của cơ thể thành các sản phẩm, phần tử nhỏ không đặc trưng và tạo ra những chất thải (carbon dioxide, ure, amoniac, ...) ra môi trường. Như vậy, năng lượng tích lũy trong quá trình đồng hóa sẽ được giải phóng trong quá trình dị hóa để cung cấp lại cho hoạt động sống và tổng hợp của đồng hóa. Hai quá trình này tuy ngược nhau, nhưng hỗ trợ lẫn nhau. Nếu không có đồng hóa thì không có nguyên liệu cho dị hóa và ngược lại không có dị hóa thì không có năng lượng cho hoạt động đồng hóa. Và hai quá trình này luôn xảy ra đồng thời để đảm bảo mọi hoạt động sống.
Dựa trên những nguyên lý đó, chúng tôi có lý giải cụ thể cho những nhận định đó như sau:
2.1.1. Theo học thuyết âm dương của YHCT, những gì là vật chất, tàng trữ, tĩnh lặng, hàn lương,... thuộc về âm. Như vậy quá trình đồng hóa thuộc về âm là có cơ sở. Theo nguyên lý âm hư sẽ sinh nội nhiệt thì đồng hóa thuộc âm lại càng có cơ sở. Bởi vì trong cơ thể sống, hai quá trình đồng hóa và dị hóa luôn luôn diễn ra và đạt được ở trạng thái cân bằng động để cho cơ thể không hàn
không nhiệt, không quá gầy quá béo, không có quá khô quá nhuận,.... Cho nên, nếu quá trình đồng hóa mà giảm sút một cách tương đối so với dị hóa (âm hư) thì việc sinh ra chứng hư nhiệt là rất hợp lý, vì khi đó quá trình tổng hợp các chất và tích lũy năng lượng thấp hơn quá trình phân giải các chất và sinh năng lượng. Còn khi âm thịnh sẽ sinh thực hàn, là do quá trình đồng hóa tăng lên, tức là khi đó quá trình tổng hợp các chất và tích lũy năng lượng lại cao hơn dị hóa, mà sinh ra thực hàn chứng.
2.1.2. Cũng theo học thuyết âm dương của YHCT, những gì vô hình, là truyền hóa, là động, là ôn ấm,... thuộc về dương. Và như vậy, quá trình dị hóa thuộc về dương là có cơ sở. Một nguyên lý nữa là dương hư sẽ sinh ngoại hàn, sinh hư hàn thì quá trình dị hóa thuộc về dương cũng càng có cơ sở. Vì lúc đó, quá trình dị hóa giảm sút một cách tương đối so với quá trình đồng hóa (dương hư) nên Adenozin triphotphat (ATP) và nhiệt năng sinh ra thấp đi. Còn khi dương thịnh vượng sẽ sinh thực nhiệt là do quá trình dị hóa tăng, tức là khi đó quá trình phân giải các chất và sinh năng lượng lại lớn hơn quá trình tổng hợp các chất và tích lũy năng lượng, ATP cùng nhiệt năng sẽ sinh ra nhiều hơn nên sinh ra thực nhiệt chứng Trên các cơ sở như vậy, âm thắng, dương hư sinh hàn chứng; Còn dương thắng, âm hư sinh nhiệt chứng; Và cả nguyên lý: “Cô âm bất sinh, cô dương bất trưởng” (Nếu chỉ có một mình phần âm, sẽ không có sự sống, không có các hoạt động sống; Nếu chỉ có một mình phần dương, sẽ không có sự lớn lên, không có sự trưởng thành), nên quá trình đồng hóa phải càng thuộc về âm, quá trình dị hóa phải càng thuộc về dương.
2.1.3. Theo YHCT, âm dương đối lập và hỗ căn, âm dương tiêu trưởng và bình hành,...; Nguyên âm kết hợp với nguyên dương thành nguyên khí, âm kết hợp với dương thành khí. Còn theo YHHĐ, đồng hóa và dị hóa cũng là hai mặt đối lập, hỗ căn, tiêu trưởng, bình hành,... của một quá trình gọi là quá trình chuyển hóa. Vì vậy, khí của YHCT có cơ sở để gọi là quá trình chuyển hóa của YHHĐ.
Một nguyên lý nữa của YHCT khi cho rằng: Cơ thể sống hay chết là do khí còn hay tuyệt; YHHĐ lại cho rằng: Sống hay chết là còn hay là ngừng quá trình chuyển hóa. Nên khái niệm khí của YHCT càng có thêm cơ sở để nói theo YHHĐ là quá trình chuyển hóa.
Mặt khác theo học thuyết âm dương, khí thuộc về dương, huyết thuộc về âm. Và theo thuyết khí huyết thì khí huyết là không tách rời nhau, nó đi đến mọi nơi trong ngoài của cơ thể mà thành khí huyết của các nơi đó. Khí là vô hình, huyết là hữu hình, khí là soái của huyết, khí hành thì huyết hành, huyết là mẹ của khí, huyết là nơi để khí tàng trú. Như vậy, khí và huyết cũng là 2 mặt đối lập, tiêu trưởng, hỗ căn, bình hành,...
Theo YHHĐ, quá trình chuyển hóa và vật chất chuyển hóa cũng là hai mặt không tách rời nhau. Quá trình chuyển hóa luôn diễn ra trong mọi cơ quan, mọi tổ chức và mọi tế bào sống. Quá trình chuyển hóa là vô hình và vật chất chuyển hóa là hữu hình. Khi chúng ta xác định một quá trình chuyển hóa nào đó, thì cái hiện hữu chính là vật chất của quá trình chuyển hóa đó. Như vậy, nếu nói quá trình chuyển hóa là khí, thì vật chất của quá trình chuyển hóa đó sẽ là huyết. Và YHHĐ cũng cho hiểu biết: Quá trình chuyển hóa và vật chất chuyển hóa cũng là hai khía cạnh luôn đối lập, hỗ căn, tiêu trưởng, bình hành,...
2.1.4. Tóm lại, với tất cả những cơ sở như trên, chúng tôi đề xuất một cơ sở cho sự hòa hợp về cách nói của hai nền y học như sau: Âm gồm quá trình đồng hóa, vật chất chuyển hóa,...; Dương gồm quá trình dị hóa, quá trình chuyển hóa,...; Khí là các quá trình chuyển hóa; Và huyết chính là vật chất của quá trình chuyển hóa đó.
Để chính từ đây, chúng ta có cơ sở bàn luận và không còn gặp phải nhiều mâu thuẫn khi phải lý giải sáng tỏ được bản chất các vấn đề: Tinh, khí, thần, nguyên khí, tông khí, vệ khí, khí công,...
2.2. Vấn đề tinh, khí, thần
2.2.1. Theo YHCT, tinh là chất cơ bản tạo thành cơ thể. Tinh có tinh tiên thiên do bẩm thụ từ cha mẹ và không ngừng được bổ sung do tinh hậu thiên làm cho nó dần dần sung mãn. Tinh được tàng trữ ở thận, tinh sinh ra khí, thận tinh sinh thận khí. Thận tinh và thận khí quyết định sự sinh trưởng, phát triển, sinh dục, sinh sản của cơ thể từ nhỏ tới già, đồng thời điều tiết các hoạt động
chức năng của toàn cơ thể. Khí là vô hình, nó chính là động lực cho các hoạt động sống của cơ thể. Khí được hóa sinh từ thận tinh, từ tinh hoa của thủy cốc và từ thanh khí của khí trời. Các loại khí này kết hợp tạo thành khí hoàn chỉnh của cơ thể. Còn thần là chỉ những hoạt động, những biểu hiện ra bên ngoài của sinh vật cũng như của con người. Và như vậy, ở con người, thần còn chỉ các hoạt động tư duy, ý thức,v.v.. Nền Y học cổ truyền còn cho rằng “tinh, khí, thần” là ba thứ của quý giá nhất của con người, nên gọi là “tam bảo”.
2.2.2. Theo YHHĐ, kiểu gen của mỗi cá thể sinh vật, mỗi con người đều do cha mẹ truyền cho. Kiểu gen đó, cấu trúc ban đầu của hợp tử đó cũng không ngừng phân chia, phát triển thành hàng nghìn tỷ tế bào có những sự biệt hóa để tạo thành một cơ thể hoàn chỉnh. Và cơ thể này cũng lớn dần theo quy luật từ nhỏ tới già (kiểu hình). Mỗi cơ thể có một kiểu gen khác nhau, nên kiểu hình cũng khác nhau. Kiểu gen và kiểu hình luôn luôn phù hợp với nhau. Nhưng rõ ràng là để kiểu gen thể hiện lên kiểu hình bằng một cơ thể sống y theo nào đó thì chính là phải còn có tồn tại một hệ thống các quá trình chuyển hóa diễn ra trong cơ thể.
Nếu xét ở mức bộ phận nào đó, YHHĐ có khẳng định: Cấu trúc quyết định, phù hợp với chức năng. Và cũng rõ ràng là, để cho cấu trúc sống đảm bảo được chức năng sống của nó thì chính là cần phải thông qua quá trình chuyển hóa có tính đặc trưng của nó.
2.2.3. Như vậy, nếu YHCT nói là “tinh, khí, thần”, thì cách nói của YHHĐ sẽ là: Kiểu gen (hoặc kiểu cấu trúc), kiểu chuyển hóa, kiểu hình (hoặc chức năng). Và cũng theo YHHĐ, kiểu gen (hoặc cấu trúc), kiểu chuyển hóa, kiểu hình (hoặc chức năng) chính là ba mặt không tách rời và quý giá nhất của bất kỳ một cơ thể hoặc một tổ chức sống nào đó.
Thuy NgM, Nguyet LThM, Quang NgB, Thanh TrV, Canh DX, Thuc PhV, Dung LTr et al - The World and Vietnamese Acupuncture Association, World and Vietnamese Traditional Medical Association, Vietnamese UNESCO and Vietnamese Society for Oncology Immunuotherapy.
ABSTRACT
Yin, yang, jing, qi, shen, xue, jin, ye and qi gong’ therapy belong to TM. We had more new and modern awarenesses about those problems. Such as: The yin includes: Anabolism, metabolic materials, zang, etc; The yang includes: The catabolism, metabolism, fu, etc; The qi is the metabolism; The xue is the metabolic materials; The jing is the genotype or structure; The shen is the phenotype or function; The jin and ye are the shui ye in the body; The true qi gong will be adjusted or restored or changed the metabolisms of the body or any of the part follow wish.
All those things created the developed TM more modernly, scientificly, fastly; From that, the TM will combine and develop with MM most rightly.
Key words: TM – Traditional Medicine, MM – Modern Medicine.
1. BACKGROUND
In the trend of world’ integration, the medicine has been and is constantly integration for development. Generations of doctors have been and are diligently contribution to the development of the medicine, including the close combination of the Traditional Medicine (TM) with the Modern Medicine (MM).
The reality is that in order to closely combine those two medical backgrounds, and want the TM develop more quickly and firmly, one of the very important requests is the theoretical system of the TM (Yin, yang, jing, shen, qi, xue, jin, ye, zang, fu, etc - 陰 陽 精 神 氣 血 津 液 臟 腑, etc) must be clearly modernized and scientificized.
Up to now, we had more new awarenesses about that theoretical system by the scientific and modern bases.
From here, we will be achieved the two main objectives:
1.On those modern and scientific bases, the TM will be increasingly fastly harmonized, combined and developed with the MM.
2.On those bases, the TM will be contributed construct an advanced, scientific, developed and popular medical background.
2. THE GENERAL MODERNIZATION OF CONCEPTS
2.1. The yin, yang, qi, xue’ 陰 陽 氣 血 problem
Some documents about the yin yang’ theory arranged the anabolism belonging to yang, the catabolism belonging to yin, we think those are not reasonable.
And the qi, xue’ problem of the TM, we don’t see the any of the clear discovery according to the scientific and modern bases as the MM. Many documents when talking about qi and xue according to the modern science, most authors just call qi be living energy, and xue still considers be the blood (And also only talk about qi xue in the meridian system).
Therefore, there were and are arguments, contradictions and limitations when it is necessary to clearly explain about the yin, yang, qi, xue of the zang fu, about the zong qi, ying qi - jing qi, wei qi, etc according to modern science.
So far, we have realized that: The yin, yang, qi, xue have many foundational bases to integrate towards the MM, those are the anabolism, catabolism, metabolism and metabolic materials.
According to the MM: Metabolism is also called transformation of substance and energy (TOSAE). This metabolism including anabolism and catabolism. Anabolism or biosynthesis is rally of biochemical reactions that create the large, complex and specific molecules from the small, simple and nonspecific molecules and accumulate energy. And the required energy is feeded for the reactions of these synthesis main due to the hydrolysis of Adenosine triphosphate (ATP). Catabolism is rally of biochemical reactions that break the complex, stored and specific molecules into the simpler, non-specific products to generate energy for all living activities and creating waste products (carbon dioxide, urea, ammonia, acetic acid, etc) into the environment. Thus, the energy accumulated in anabolism will be generated in catabolism to feed back for the synthetic activities of anabolism. These two
processes always occur simultaneously, are opposite, but mutually supportive to ensure the all living activities up to the needs of body.
Based on those principles, we have clear explanations for those awarenesses as follows:
2.1.1. According to the yin yang’ theory of the TM, what are material, han 寒, liang 涼, etc belong to the yin 陰. Thus, the anabolism belongs to the yin be a base. According to the another principle: The yin xu 陰虚 will generate nei re 内熱 (xu re 虚熱) of the TEM, so the anabolism has an addtional facility to be belonged to the yin, because in the living body, the anabolism and catabolism are always occured and achieved at the dynamic balance to help for the body not too thin or fat, not too dry or wet, not han 寒 or re 熱,
so if the anabolism is lower than the catabolism (the yin xu) then the generation of the xu re be very reasonable, because that time, the synthesis of substances and accumulation of energy are lower than the preakdown of substances and generation of energy. And when the yin sheng 陰勝 generates shi han 實寒, that’s due to the anabolism increases in the body, i.e the synthesis of substances and accumulation of energy are higher than the preakdown of substances and generation of energy.
2.1.2. Also according to the yin yang’ theory of TM, what are unseen, wen 温, re 熱, etc, belong to the yang 陽, so the catabolism belongs to the yang be a base. Another principle of the TEM that’s yang xu 陽虚 generates wai han 外寒 (xu han 虚寒), so the catabolism has an addtional facility to be belonged to the yang, because the catabolism is lower than the anabolism, i.e the ATP (Adenosine triphosphat) and heat of energy are lower, and the generation of xu han - wai han be very reasonable. When the yang sheng 陽勝 generates shi re 實熱 that’s due to the catabolism increase, i.e the preakdown of substances and generation of energy are higher than synthesis of substances and accumulation of energy.
On the thus bases: The yin sheng 陰勝 and yang xu 陽虚 generate the han 寒, the yang sheng 陽勝 and yin xu 陰虚 generate the re 熱, and a principle: Gu yin bu sheng 孤陰不生, gu yang bu zhang 孤 陽不長 (If there is only the yin part, there would be not life, not living activities; If there is only the yang part, there would be not growth, not maturity), so anabolism must belonging to the yin, and catabolism belonging to yang.
2.1.3. According to the TM, the yin yang 陰陽 is fan dui 反對, xiao zhang 消長, hu gen 互根, ping heng 平衡, etc; Yuan yin 元陰 with yuan yang 元陽 becomes yuan qi 元氣, the yin 陰 with the yang 陽 becomes the qi 氣 And according to the MM, the anabolism and catabolism are also two fan dui 反對, xiao zhang 消長, hu gen 互根, ping heng 平衡 facets, etc of the metabolism and the anabolism with the catabolism becomes the metabolism. Therefore, the qi of the TM has a base to be called the metabolism of MM.
Another principle of the TM when says that: The body lives or dies by the qi 氣, i.e the qi is existent or lost. And the MM says: The body lives or dies by the metabolism, i.e it is existent or lost. So, the qi has an addtional facility to be called the metabolism.
On the other hand, according to the yin yang’ theory, the qi 氣 belongs to the yang, the xue 血 belongs to the yin. And according to the qi xue’ 氣血 theory, the xue and qi are inseparable, they go to every place in the body; The qi is invisible, the xue is visible; The qi is marshal of the xue, the xue is mother of the qi and is place where the qi resides (I.e, qi and xue are also the fan dui 反 對, xiao zhang 消長, hu gen 互根, etc)
According to the MM, the metabolism and metabolic materials are also inseparable. The metabolisms always occur in every organ, every organization and every cell be living. The metabolism is also invisible and the metabolic materials is also visible. When we define a certain metabolism then the existences will be the materials of that metabolism. As so, if we say that the metabolism is the qi then the metabolic materials will be the xue (I.e the metabolism and metabolic materials are also fan dui 反對, xiao zhang 消長, hu gen 互根, ping heng 平衡, etc)
2.1.4. To conclude, with bases as above, we propose the harmony of the two medical backgrounds such as: The yin 陰 includes the anabolism, metabolic materials, etc; The yang 陽 includes the catabolism, metabolism, etc; The qi 氣 is the metabolism; The xue 血 is the metabolic materials.
From that, we have the bases to discuss and study about other issues as: Jing, qi, shen, xue, yuan qi, zong qi, etc 精, 氣, 神, 血, 元氣, 宗氣, etc, as well as the qi gong’ 氣功 therapy according to the modern science.
2.2. The jing, qi, shen 精 氣 神
2.2.1. According to the TM, the jing 精 is basic substance to make up the body. The jing has xian tian jing 先天精, it is inherited from parents and constantly replenished by hou tian jing 後天精 to make it gradually fullness. The jing is keeped in shen 腎, the jing generates the qi 氣, shen jing 腎精 generates shen qi 腎氣. The shen jing and shen qi decide life, development, sexuality, reproduction of the body since childhood to old age, and they regulate also functional activities of the entire body. The qi 氣 is
invisible, it is the motivation for the living activities of the body. The qi is biochemistryed from the jing, from the elite of the foods, and from clean air of environment. And the shen 神 is external activities and manifestations of all organisms as well as human. And so, in the human, the shen is also the thoughtful and conscious activities. Also according to the TM: The jing, qi, shen 精 氣 神 are three valuable and inseparable things of the living body.
2.2.2. According to the MM, genotype of each individual organism and each human body is also inherited from the parents. That genotype, original structure of that zygote cell is also constantly divided, growed into trillions of cells with differentiations to create a complete body. And that body also grows on the rule since childhood to old age (phenotype).
Each body has a different genotype, so its phenotype is also different. The genotype and phenotype always fit together, the genotype decides the phenotype. But obviously that, a genotype always manifests out a phenotype with a characteristic living body, also very needs to have the corresponding metabolisms in the entire body.
If considered at a certain organizational level, the MM often says: The structure decides and fits with the function. And obviously, a living structure goodly guarantees its living function, also very needs through its characteristic corresponding metabolism.
2.2.3. As so, if the TM says: The jing, qi, shen; The MM will say: Those things are the genotype (or the structure), metabolic type, phenotype (or the function); And also according to the MM, the genotype (or the structure), metabolic type, phenotype (or the function) are also the three inseparable and precious aspects of a living body or organization.
(Còn tiếp)