Một số suy nghĩ về việc đổi mới nội dung, phương thức hoạt động các hội trí thức từ trung ương đến địa phương trong nghị quyết 107-NQ/CP, ngày 9/7/2024

TS. Đặng Văn Hưng

CLB Hải Phòng học

Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Hải Phòng.

Để thực hiện Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24 tháng 11 năm 2023 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới, Chính phủ đã ra Nghị quyết Số 107-NQ/CP ngày 9/7/2024 ban hành Chương trình hành động của Chính phủ. Trong Phụ lục Danh mục các nhiệm vụ triển khai thực hiện chương trình hành động của Chính phủ (Kèm theo Chương trình tại Nghị quyết số 107/NQ-CP ngày 09 tháng 7 năm 2024 của Chính phủ) có nội dung “Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của các hội trí thức từ trung ương đến địa phương thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam. Tạo điều kiện và khuyến khích đội ngũ trí thức tham gia đóng góp ý kiến, tư vấn, phản biện, giám định xã hội đối với việc hoạch định chính sách, xây dựng và triển khai các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, công trình, dự án quan trọng thực hiện mục tiêu phát triển đất nước”. Đây thực sự là một việc làm rất kịp thời, nhanh nhậy thể hiện những đòi hỏi, những yêu cầu cấp thiết của đất nước đối với sự đổi mới về nội dung, phương thức hoạt động của các hội trí thức từ trung ương đến địa phương thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam. Nghị quyết nhằm phát huy được tiềm năng, sức mạnh to lớn trong đội ngũ trí thức để góp phần phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới. Chính vì vậy, đội ngũ trí thức cần tiếp thu và hành động như thế nào để đáp ứng được các yêu cầu cấp thiết về đổi mới theo tinh thần của Nghị quyết.

Đội ngũ trí thức cần nhận thức đầy đủ về yêu cầu đổi mới nội dung, phương thức hoạt động để phát huy được tiềm năng trí tuệ của mình đáp ứng yêu cầu đổi mới đã được Đảng và nhà nước khẳng định qua Nghị quyết.

Như chúng ta đã biết Chủ tịch Hồ Chí Minh trong suốt quá trình hoạt động cách mạng, Người luôn khẳng định trí thức là một bộ phận quan trọng của dân tộc Việt Nam, “Trong các tầng lớp xã hội, người sĩ phu chiếm vị trí hàng đầu”(1); Người chỉ rõ: “Trí thức là vốn liếng quý báu của dân tộc. Ở nước khác như thế, ở Việt Nam càng như thế”(2). Tại Đại hội XIII, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng cũng đã chỉ rõ: “Xây dựng đội ngũ trí thức ngày càng lớn mạnh, có chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong tình hình mới.” (3)

Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong bài phát biểu khai mạc Hội nghị Trung ương 8 khóa XIII ngày 2/10/2023 đã nhấn mạnh: "Bối cảnh tình hình mới đòi hỏi chúng ta phải quan tâm xây dựng, phát triển và phát huy mạnh mẽ hơn nữa vai trò, vị trí và sự đóng góp của đội ngũ trí thức nước nhà - Nguyên khí của quốc gia, đáp ứng yêu cầu chủ động, tích cực tham gia Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tiếp tục đẩy mạnh sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước"(4).

Trong giai đoạn hiện nay theo Thông báo Hội nghị lần thứ 10 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII với mục tiêu chiến lược “ đánh dấu mốc quan trọng đặc biệt cho Việt Nam phát triển nhanh và bền vững, phù hợp với yêu cầu của thời đại, mở ra kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam. “ (5) thì việc nhận thức đầy đủ về vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức cùng với việc đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của các hội trí thức để phù hơp và đáp ứng với yêu cầu của đất nước càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Chúng ta nhân thấy rằng trong bất cứ thời kỳ nào của đất nước, đội ngũ trí thức luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm coi trọng và sử dụng để góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước.

Chính vì vậy, đội ngũ trí thức cần nhận thức đầy đủ vị trí, vai trò cũng như chức năng nhiệm vụ theo điều lệ và tuân thủ theo cơ chế, chính sách được thể hiện qua Nghị quyết của TW Đảng và nhà nước. Trong giai đoạn hiện nay, kỷ nguyên của đổi mới, đội ngũ trí thức cần nhận thức đầy đủ được những yêu cầu cấp thiết cần và phải “Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của các hội trí thức từ trung ương đến địa phương thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam” để cống hiến, đóng góp được nhiều, hiệu quả đáp ứng yêu cầu đổi mới của đất nước.

Đối tượng chịu trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ “Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của các hội trí thức từ trung ương đến địa phương thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam”.

Theo phụ lục của Nghị quyết, nội dung “Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của các hội trí thức từ trung ương đến địa phương thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam” do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam thực hiện với sự phối hợp của Bộ Nội vụ, Bộ Khoa học và Công nghệ, Ban Tuyên giáo Trung ương. Đây là một nội dung cần được phân tích để hiểu rõ bản chất mà nội dung Phụ lục trình bầy. Theo tôi hiểu, nội dung này bao hàm rất nhiều vấn đề mà cần nghiên cứu và triển khai thực hiện nhằm đảm bảo việc thực hiện có hiệu quả, đáp ứng mục đích cũng như yêu cầu của Nghị quyết. Vậy ai là người thưc hiện và tham gia triển khai ? Có phải chỉ Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam và sự phối hợp của Bộ Nội vụ, Bộ Khoa học và Công nghệ, Ban Tuyên giáo Trung ương. Theo tôi đây chính là một câu hỏi được đặt ra cho chúng ta.

Với nội dung “Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của các hội trí thức từ trung ương đến địa phương thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam” để thực hiện nội dung này rõ ràng không thể chỉ có vai trò của Nhà nước, của Chính phủ trong đó là Bộ Nội vụ, Bộ Khoa học và Công nghệ, Ban Tuyên giáo Trung ương và vai trò của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, mà cần được hiểu để thực hiện yêu cầu và nhiệm vụ này của Nghị quyết cần có và phải có sự tham gia của các Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật các Tỉnh, Thành phố và của các Hội Khoa học và Kỹ thuật chuyên ngành.

Tại sao cần có và phải có sự tham gia của các Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật các Tỉnh, Thành phố và của các Hội Khoa học và Kỹ thuật chuyên ngành ?

Như chúng ta đã biết, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật các Tỉnh, Thành phố có vai trò là cầu nối giữa chính quyền với trí thức; có vai trò, vị trí tập hợp đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ tại chính địa phương, tham gia tư vấn, phản biện và giám định xã hội những vấn đề mà chính địa phương đặt ra, đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng, thể hiện vai trò nòng cốt trong việc tập hợp, đoàn kết phát huy sức sáng tạo của đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ của địa phương; ngoài ra Liên hiệp các hội KH và KT các tỉnh thành còn góp phần đào tạo, phát hiện, bồi dưỡng nhân tài, thúc đẩy việc ứng dụng các sản phẩm, công trình dự thi, các thành tựu tiến bộ khoa học và kỹ thuật vào sản xuất và đời sống xã hội, góp phần tích cưc phát triển kinh tế - xã hội trên các lĩnh vực của địa phương...; còn các hội khoa học và kỹ thuật chuyên ngành có vai trò, vị trí tập hợp đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ theo chuyên ngành; tham gia tư vấn, phản biện và giám định xã hội theo các vấn đề theo chuyên ngành của Hội; góp phần đào tạo, phát hiện, bồi dưỡng nhân tài, thúc đẩy việc ứng dụng các sản phẩm, các thành tựu tiến bộ khoa học và kỹ thuật của chuyên ngành mình vào sản xuất và đời sống xã hội. v..v..cho địa phương của mình. Các Hội chuyên ngành tùy theo điều kiện cụ thể sẽ có những nội dung và phương thức hoạt động cụ thể phù hợp với năng lực, điều kiện của Hội; phù hợp với chủ trương, đường lối và nghị quyết phát triển kinh tế -xã hôi của địa phương, chính vì vậy không thể dập khuôn áp dụng theo những quy đinh chung về nội dung và phương thức hoạt động. Đó là tính đa dạng phong phú và tính đặc thù của hoạt động các hội Khoa học và kỹ thuât của các tỉnh thành và thành phố.

Vì vậy “Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của các hội trí thức từ trung ương đến địa phương thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam” phải được hiểu là cùng với sự tham gia của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, cần có sự tham gia đồng thời của các Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh, thành phố và các Hội Khoa học và kỹ thuật chuyên ngành. Tùy theo các cấp độ khác nhau mà đổi mới nội dung, phương thức hoạt động có sự khác nhau, sự đổi mới đó cần phù hợp với yêu cầu và thực tiễn đòi hỏi của từng tỉnh thành phố theo nội dung nghị quyết đã chỉ ra.

Nội dung cụ thể của “Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của các hội trí thức từ trung ương đến địa phương thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam”.

Nói tới “Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của các hội trí thức từ trung ương đến địa phương thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam” phải được hiểu như thế nào. Nội dung cũng như phương thức hoạt động của các hội trí thức từ trung ương đến địa phương thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phải được đổi mới như thế nào, có giống nhau hay khác nhau về quy mô, nội dung và hình thức ?

Điều đầu tiên cần khẳng định sự đổi mới về nội dung, phương thức hoạt động các Hội từ Trung ương tới địa phương phải đảm bảo tuân thủ nguyên tắc về sự thống nhất phối hợp, đảm bảo sự hoạt động đồng bộ có hiệu quả từ TW đến các địa phương, trong đó có tập hợp, đoàn kết và phát huy năng lực, trí tuệ của đội ngũ trí thức trong và ngoài nước để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, góp phần thực hiện thành công Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam đến năm 2030 tầm nhìn đến 2045. Để thực hiện Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của mình, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam cho tới các Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh, thành phố và các Hội Khoa học và kỹ thuật chuyên ngành phải thực hiện Đổi mới những nội dung gì, đổi mới thế nào về phương thức hoạt động.

Trong tham luận này tôi chỉ xin giới hạn đề cập tới nội dung cụ thể của sự đổi mới về nội dung, phương thức hoạt động của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh, thành phố (gọi tắt là Liên hiệp các hội) và các Hội chuyên ngành của các tỉnh, thành phố.

Đối với Liên hiệp các Hội .

+ Các căn cứ để đổi mới:

Để đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Liên hiệp các hội, trước hết phải căn cứ vào:

Góc độ chủ quan:

- Chức năng và nhiệm vụ của Liên hiệp các hội,

- Căn cứ vào các nội dung, phương thức đã và đang hoạt động của Liên hiêp các hội,

- Căn cứ vào thực trạng năng lực của Liên hiệp các hội.

Góc độ khách quan:

- Căn cứ vào yêu cầu đòi hỏi cụ thể về đổi mới hiện tại và tương lai của địa phương mình thông qua các chỉ thị và nghị quyết của chính quyền địa phương,

- Căn cứ vào sự tiến bộ của khoa học và công nghệ, đặc biệt là ứng dụng Công nghệ chuyển đổi số trong giai đoạn hiện nay của địa phương, đặc biệt phải dự báo được tương lai của ứng dụng công nghệ chuyển đổi số trong các lĩnh vực đời sống kinh tế-xa hội,

- Sự đổi mới của Liên hiệp các hội ở các địa phương bạn và trong cả nước,

Từ các căn cứ đó, Liên hiệp các hội đưa ra các phương án cần đổi mới cho các nội dung, phương thức hoạt động cụ thể, mỗi phương án cần xác định được những mặt hiệu quả mang lại và những tồn tại khó khăn. Từ đó sẽ lựa chọn được phương án khả thi khi đổi mới.

+ Quy trình thực hiện đổi mới:

Để thực hiện đổi mới, các Liên hiệp các hội cần:

• Xây dựng lộ trình đổi mới.

• Xin ý kiến cấp có thẩm quyền.

• Cần chuẩn bị nguồn lực cần thiết cho thực hiện đổi mới.

• Cần làm thí điểm, rút kinh nghiệm, đánh giá những ưu điểm và tồn tại khi đổi

mới.

Đối với các Hội Khoa học và Kỹ thuật chuyên ngành thuộc Liên hiệp các Hội.

Đối với các Hội Khoa học và Kỹ thuật chuyên ngành thuộc Liên hiệp các Hội các căn cứ để đổi mới và các giải pháp để thưc hiện tương tự như căn cứ để đổi mới và các giải pháp để thưc hiện sự đổi mới về nội dung và phương thức hoạt động của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh, thành phố. Điềm khác biệt là phạm vi hoạt động về chuyên môn của Hội Khoa học và Kỹ thuật chuyên ngành sẽ hẹp hơn so với Liên hiệp các Hội. Về nguồn lực của các Hội Khoa học và Kỹ thuật chuyên ngành hạn chế hơn Liên hiệp các Hội, hiện nay chủ yếu là “ Ba không”. Chính vì vậy Ban Thường vụ, Ban Chấp hành các Hội Khoa học và Kỹ thuật chuyên ngành cần lưu ý phát huy khả năng sáng tạo, đổi mới tư duy, tận dụng sức mạnh của các chi hội và các hội viên để thực hiện đổi mới nội dung, phương thức hoạt động cho phù hợp.

Từ những trình bầy trên, có thể thấy rằng nghị quyết Số 107-NQ/CP ngày 9/7/2024 ban hành Chương trình hành động của Chính phủ để thực hiện Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24 tháng 11 năm 2023 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới là môt nghị quyết rất kịp thời và đáp ứng được sự mong mỏi của đội ngũ trí thức Việt Nam trong và ngoài nước. Nghị quyết sẽ là cơ sở nền tảng vô cùng quan trọng để giới trí thức phát huy được tài năng và trí tuệ của mình đóng góp xây dựng đất nước ngày càng phồn vinh và thịnh vượng. Hy vọng Nghị quyết sẽ sớm mang lại trái ngọt cho giới trí thức và cho đất nước Việt Nam ./.

Tài liệu tham khảo:

1. Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 1, Nxb CTQG, H.2011, tr. 423.

2. Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 5, Sđd, tr.184.

3. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr. 161-162.

4. https://www.youtube.com/watch?v=4voZjGSho_8

5. Thông báo Hội nghị lần thứ 10 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII- https://kinhtedothi.vn/thong-bao-hoi-nghi-lan-thu-10-ban-chap-hanh-trung-uong-dang-khoa-xiii.html.