Nguyên nhân gây ung thư và cách phòng bệnh

Bệnh ung thư ( Bệnh ác tính) là tình trạng mất kiểm soát trong quá trình phân chia, phát triển của các tế bào trong cơ thể. Các tế bảo ung thư không theo quy luật tự nhiên, không chết đi như những tế bào bình thường, không thể thực hiện các chức năng bình thường cho cơ thể. Quá trình hình thành ung thư bắt đầu khi có một hoặc nhiều tế bào biến đổi về mặt di truyền trong nhân tế bào. Đột biến xảy ra do di truyền, các tác động của môi trường, lỗi trong quá trình sao chép vật chất di truyền và các yếu tố khác. Khi các tế bào ung thư biến đổi, chúng phân chia một cách không kiểm soát tạo thành khối u ác tính. Các tế bào ung thư phát triển xâm lấn ra xung quanh, cản trở hoạt động chức năng bình thường các cơ quan này. Các tế bào ung thư theo hệ thống mạch máu, hệ bạch huyết lan đến các bộ phận khác của cơ thể, ảnh hưởng đến chức năng của các cơ quan này và ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của người bệnh.

1. Các yếu tố nguy cơ, nguyên nhân gây ung thư thường gặp
1.1. Di truyền

Rối loạn di truyền đột biến trong quá trình quản lý hoạt động của tế bào, đặc biệt là quá trình phân chia. Thay đổi di truyền gây ung thư xảy ra khi:

• Quá trình phân chia tế bào lỗi

• DNA tổn hại do hóa chất, môi trường

• Đột biến gene

Thay đổi di truyền gây ung thư ảnh hưởng đến 03 loại gene:

• Gene ung thư

• Gene sửa chữa

• Gene ức chế u

Mặc dù, ung thư có tính di truyền từ đời này sang đời khác nhưng tỷ lệ di truyền thấp, chỉ khoảng 5 - 10%.

• Hút thuốc lá và uống rượu bia

Thói quen hút thuốc lá thường xuyên có thể khiến bạn mắc các bệnh về ung thư phổi, ung thư vòm họng,…Trong thuốc lá có chứa Nicotin là chất độc hại gây ảnh hưởng đến hệ tim mạch, hô hấp. Khói thuốc lá chứa hơn 40 loại hóa chất gây ung thư. Người hít phải khói thuốc nhất là trẻ em và phụ nữ cũng có nguy cơ mắc bệnh.

Rượu chuyển hóa thành acetaldehyde - một chất gây ung thư. Khi vào cơ thể, dưới tác dụng của enzym alcohol dehydrogenase, rượu được ôxy hóa thành acetaldehyde - một chất gây ung thư bằng cách gây tổn thương gene.

• Chế độ ăn uống không hợp lý

Chế độ ăn uống không cân đối có thể làm tăng nguy cơ mắc các loại ung thư ở đường tiêu hóa như: ung thư đại trực tràng, ung thư dạ dày,… Việc sử dụng các thực phẩm nhiễm nấm mốc và các loại thực phẩm chứa chất bảo quản, màu hóa học cũng có thể khiến bạn mắc bệnh ung thư.

• Ít vận động thể chất

Không hoạt động thể chất cũng có thể làm suy giảm chức năng miễn dịch, khiến cá nhân dễ bị nhiễm trùng và bệnh tật hơn. Hoạt động thể chất thường xuyên giúp tăng cường hệ thống miễn dịch, giúp cơ thể chống lại bệnh tật hiệu quả hơn.

Lối sống ít vận động có thể dẫn đến phản ứng miễn dịch suy yếu, khiến mọi người dễ bị cảm lạnh, cúm thông thường, thậm chí có khả năng làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh ung thư, do khả năng phát hiện, tiêu diệt các tế bào bất thường của hệ thống miễn dịch bị suy giảm.

• Liệu pháp thay thế hormone

Liệu pháp thay thế hormone (HRT) được sử dụng để làm giảm các triệu chứng mãn kinh, đặc biệt là bốc hỏa. Một phụ nữ điều trị bằng hormone thường dùng cả estrogen và progestin. Phụ nữ đã phẫu thuật cắt tử cung có thể dùng estrogen đơn độc. Estrogen làm giảm các cơn bốc hỏa và các triệu chứng mãn kinh khác. Tuy nhiên, chỉ dùng estrogen đơn độc có thể làm tăng nguy cơ phát triển ung thư tử cung. Nhiều nghiên cứu đã xem xét mối liên quan giữa HRT và ung thư vú. Kết quả nghiên cứu được công bố vào tháng 7 năm 2002 cho thấy những nguy cơ của HRT kết hợp với estrogen cộng với progestin cao hơn so với lợi ích. Những nguy cơ này bao gồm sự gia tăng ung thư vú, bệnh tim mạch, đột quỵ và cục máu đông.

HRT loại kết hợp không chỉ làm tăng nguy cơ phát triển ung thư vú mà còn làm tăng khả năng ung thư được phát hiện ở giai đoạn tiến triển nặng hơn. Điều này là do ảnh hưởng của liệu pháp này trong việc làm giảm hiệu quả của chụp nhũ ảnh bằng cách tạo ra các mô vú dày hơn. HRT kết hợp làm tăng nguy cơ ung thư vú khoảng 75%, ngay cả khi chỉ sử dụng trong một thời gian ngắn. HRT kết hợp cũng làm tăng khả năng ung thư có thể được tìm thấy ở giai đoạn tiến triển hơn, cũng như làm tăng nguy cơ phụ nữ được chẩn đoán mắc bệnh ung thư vú sẽ tử vong vì căn bệnh này. Nguy cơ ung thư vú tăng mạnh nhất trong 2 đến 3 năm đầu dùng HRT kết hợp. HRT kết hợp liều cao làm tăng nguy cơ ung thư vú nhiều hơn so với HRT kết hợp liều thấp.

Môi trường sống có chứa hóa chất độc hại trong không khí và nước uống, tia UV từ ánh sáng mặt trời,… có thể gây ra đột biến gen và làm tăng nguy cơ mắc ung thư.

Ung thư có thể ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi, nhưng đối với người cao tuổi, đây là một yếu tố nguy cơ lớn, do sự kết hợp giữa sinh học, môi trường và lối sống.

Các yếu tố sinh học đóng vai trò gây ra nguy cơ ung thư ở người cao tuổi bao gồm: tích lũy đột biến gene, chức năng miễn dịch giảm và lão hóa tế bào. Các yếu tố môi trường và lối sống bao gồm: tiếp xúc lâu dài với các chất gây ung thư, viêm và các bệnh mãn tính.

Các nhà khoa học không khẳng định stress gây ung thư. Tuy nhiên tình trạng căng thẳng kéo dài có thể gây suy yếu hệ miễn dịch, gây ra các tình trạng bệnh lý khác, làm suy giảm sức khỏe và tăng nguy cơ mắc ung thư. Ngoài ra, căng thẳng có thể đẩy nhanh tốc độ di căn ung thư.

2. Cách phòng ngừa các yếu tố, nguy cơ gây ung thư

• Không uống rượu bia, hút thuốc lá

Hướng dẫn ăn uống dành cho người Mỹ 2015-2020 (The Dietary Guidelines for Americans 2015-2020) khuyên rằng, nếu bạn uống rượu, hãy uống điều độ không quá một ly mỗi ngày đối với phụ nữ và không quá hai ly mỗi ngày đối với nam giới. Nếu bạn không uống rượu, thì không nên sử dụng kể cả khi rượu có thể có bất kỳ lợi ích sức khỏe nào.

• Tập thể dục hàng ngày

“Không bao giờ là quá muộn để bắt đầu một chương trình tập thể dục”- TS. Priscilla Furth, một giáo sư về ung thư tại Trung tâm ung thư Lombardi thuộc Đại học Georgetown. Tập thể dục thường xuyên không chỉ giúp bạn kiểm soát cân nặng, cải thiện huyết áp mà còn ngăn chặn sự khởi đầu của một số bệnh. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng hoạt động thể chất có liên quan tới việc giảm nguy cơ mắc một số bệnh ung thư, đặc biệt là ung thư vú và ruột kết.

• Tránh căng thẳng

• Tiêm vắc xin phòng HPV, Viêm gan và các bệnh khác

Một số loại vắc xin có thể cung cấp khả năng phòng ngừa ung thư cho người tiêm. Ví dụ, vắc xin phòng nhiễm virus viêm gan B có tác dụng phòng bệnh viêm gan B và các biến chứng của bệnh, bao gồm ung thư gan và vắc xin phòng HPV có tác dụng phòng ung thư cổ tử cung, ung thư âm hộ, ung thư âm đạo và ung thư hậu môn, các tổn thương tiền ung thư hoặc loạn sản, gây ra bởi Human Papillomavirus (HPV).

• Hạn chế sử dụng đồ ăn nhanh, thực phẩm công nghiệp, đồ uống có ga. Kiểm soát cân nặng. Có chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng dinh dưỡng. Uống đủ nước.

• Hạn chế tiếp xúc với bức xạ

• Khám sức khỏe định kỳ và sàng lọc ung thư

Khám sức khỏe định kỳ rất quan trọng. Thông qua việc thăm khám lâm sàng, trao đổi tình hình sức khỏe với bác sĩ và thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng, thăm dò chức năng giúp nắm bắt được tình hình sức khỏe của bản thân để lên kế hoạch chăm sóc, điều chỉnh hay điều trị bệnh tối ưu. Kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện và điều trị sớm các vấn đề sức khỏe, làm giảm nguy cơ gặp những căn bệnh nguy hiểm. Việc can thiệp điều trị từ sớm có thể giúp phòng tránh nguy cơ bệnh diễn tiến nghiêm trọng. Thông qua các nội dung khám sức khỏe định kỳ, có thể biết được các vấn đề về sức khỏe thể chất, tâm lý. Các bác sĩ có thể đưa ra lời khuyên về chế độ dinh dưỡng, tập luyện và thói quen sống khoa học.

3. Một số phương pháp chẩn đoán ung thư

• Khám sàng lọc

Tùy theo triệu chứng lâm sàng và tiền sử gia đình của người bệnh mà bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm như: xét nghiệm máu, siêu âm, nội soi… Khi bác sĩ phát hiện các dấu hiệu bất thường sẽ tiến hành chụp CT, chụp MRI, chụp PET/CT và nhiều xét nghiệm chuyên sâu khác.

• Chẩn đoán hình ảnh:

X-quang: sử dụng tia X để tạo hình ảnh của cơ thể, giúp phát hiện các khối u hoặc biến đổi trong cơ thể.

MRI (Magnetic Resonance Imaging): sử dụng từ trường để tạo hình ảnh chi tiết của cơ thể, giúp xác định kích thước và vị trí của các khối u.

CT scan (Computed Tomography): sử dụng tia X để tạo hình ảnh cắt lớp của cơ thể, cung cấp thông tin về cấu trúc nội bộ của cơ thể và phát hiện các khối u.

PET scan (Positron Emission Tomography): sử dụng chất phóng xạ sinh học để phát hiện các vùng của cơ thể có hoạt động hấp thu phóng xạ cao (các vùng tế bào ung thư, vùng di căn, hạch…).

Nội soi: Nội soi tiêu hóa giúp phát hiện ung thư ruột già thông qua việc tầm soát polyp vì tỷ lệ bị ung thư ruột già do phát triển từ polyp chiếm từ 80 - 90%

Siêu âm: Siêu âm có thể là phương pháp hỗ trợ chẩn đoán ung thư. Siêu âm là tiền đề để bác sĩ đưa ra những chỉ định tiếp theo như xét nghiệm máu, tủy, kháng nguyên hay sinh thiết tế bào.

• Xét nghiệm máu và dịch cơ thể

Xét nghiệm máu: phân tích mẫu máu để tìm kiếm dấu ấn do tế bào ung thư sinh ra (dấu ấn ung thư: tumor marker), các đột biến gen của tế bào ung thư hoặc sự bất thường của các dòng tế bào máu trong bệnh ung thư hệ máu.

Xét nghiệm chất dịch của cơ thể từ khối u sinh ra: việc phân tích chất dịch cơ thể từ khối u sinh ra (dịch màng bụng, dịch màng phổi) có thể cung cấp thông tin về loại và tính chất của tế bào ung thư.

• Sinh thiết: một mẫu mô từ khối u được lấy ra và kiểm tra dưới kính hiển vi để xác định có tế bào ung thư hay không

• Kiểm tra di truyền

Kiểm tra di truyền chẩn đoán ung thư: xác định các đột biến gen di truyền trong mẫu DNA của người bệnh có thể tăng nguy cơ mắc ung thư. Kết quả xét nghiệm mang ý nghĩa giúp bác sĩ đánh giá nguy cơ di truyền ung thư là cao hay thấp, để từ đó có thể gợi ý bệnh nhân ra quyết định tốt hơn cho nhu cầu sức khỏe trong tương lai.

DL.