Một số nét tổng quan về chùa Đồng Ngọ

Xuân Bách

CLB Hải Phòng học

Ngày 07/11/2025 ( tức 16/9 năm Ất Tỵ) đông đảo hội viên CLB Hải Phòng học được đi thực tế tìm hiều về một số nét điển hình về văn hóa xứ Đông qua 9 chùa và văn miếu do Hòa thượng Thích Thanh Giác - Phó Trưởng ban Hoằng Pháp Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Phó Trưởng ban thường trực Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam TP Hải Phòng, Trụ trì chùa Phổ Chiếu, Chủ nhiệm CLB Hải Phòng học trực tiếp dẫn đoàn, giới thiệu về các di tích lịch sử đó và cầu nguyện cho các thành viên trong đoàn cùng toàn thể gia đình các hội viên của CLB. Trong khuôn khổ bài viết này với mục đích hệ thống hóa một số nét tổng quan về chùa Đồng Ngọ, một trong 9 điạ chỉ mà đoàn đã đặt chân tới dựa trên cơ sở các tư liệu đã công bố về chùa.

1) Tên gọi – Địa điểm.

Chùa Đồng Ngọ (cũng thường gọi là chùa Động Ngọ, chùa Phẩm, chùa Cập Nhất, Tên cổ là Linh Ứng). Tên chữ Hán: 洞午寺.

Chùa nằm ở vị trí: thôn Cập Nhất, xã Tiền Tiến, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương cũ nay thuộc thành phố Hải Phòng. Một miền quê yên bình và thơ mộng.

2) Nguồn gốc - các mốc lịch sử chính

Theo lời truyền, chùa được khởi dựng vào năm 971 ( thế kỷ X- Thời nhà Đinh) dưới chiếu của vua Đinh Tiên Hoàng, do Thiền sư Khuông Việt (một nhân vật Phật giáo có ảnh hưởng thời Đinh – Tiền Lê) khởi lập. Từ đó tới nay chùa có lịch sử hơn 1.000 năm. (Theo Wikipedia)

Chùa tiếp tục tồn tại và phát triển qua các triều Tiền Lê, Lý, Trần; vùng đất quanh chùa từng là trung tâm Phật giáo, gắn với dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử.

Đến thế kỷ 17, Chân Nguyên thiền sư đã xây dựng ngôi chùa thành trung tâm Phật giáo lớn của dòng Thiền phái Trúc lâm Yên Tử.

Chùa đươc tu bổ, xây dựng lớn vào thời Hậu Lê / thế kỷ XVII: Hiện trạng kiến trúc chính của chùa mang nhiều dấu ấn của cuối thế kỷ XVII. Thiền sư Chân Nguyên (thuộc hệ Trúc Lâm) nổi tiếng đã cho xây dựng, tu chỉnh và đặc biệt là dựng tòa tháp Cửu Phẩm Liên Hoa - một công trình độc đáo của quần thể chùa - vào niên hiệu Nhâm Thân (ghi chép là 1692). Theo tấm bia “Kiến khai Cửu phẩm liên hoa bi ký” (1692) lưu giữ ở chùa thì cây Cửu phẩm cao trên 5m, mặt cắt 6 cạnh đều, 9 tầng tượng trưng cho 9 bông hoa sen xếp chồng lên nhau và có tổng số 163 pho tượng được bố trí trên Cửu phẩm. Tòa Cửu phẩm này được công nhận là bảo vật quốc gia năm 2016 [2].

Giai đoạn sau (thế kỷ XVIII–XIX): Chùa tiếp tục được tu sửa, một số hiện vật như quả chuông có niên đại được ghi (chuông đúc thời Gia Long thứ 12 — 1813) được lưu giữ tại chùa.

Chùa đã được công nhận, giới thiệu là di tích văn hoá, là một trong những ngôi chùa cổ nhất của tỉnh Hải Dương ( nay là Thành phố Hải Phòng). Nhiều nguồn tài liệu giới thiệu chùa gọi đây là di sản/di tích lịch sử – văn hóa địa phương.

3) Kiến trúc, hiện vật tiêu biểu

Cổng tam quan (gác chuông 2 tầng, bốn mái chồng diêm): cổng chùa xây theo kiểu gác chuông hai tầng, chồng diêm, có quả chuông lớn treo phía trên.

Hình ảnh Tòa Cửu phẩm Liên hoa chùa Đồng Ngọ.

Tiền đường, tam bảo, nhà thờ Tổ: Quần thể có tiền đường 5 gian 2 chái, tam bảo 4 gian với nhiều tượng Phật (ghi là có 21 bức tượng xếp nhiều lớp), nhà thờ Tổ 3 gian 4 mái trên nền cao nhìn ra cây đại cổ thụ hàng trăm năm tuổi.

Tòa tháp Cửu Phẩm Liên Hoa là Tòa tháp nổi bật nhất - tháp nhiều tầng, là điểm độc đáo hiếm thấy và thu hút sự chú ý của du khách, nhà nghiên cứu. Nhiều bài báo mô tả đây là công trình tiêu biểu của chùa.

Các hiện vật đá, bia ghi chép sự kiện lịch sử, tượng cổ được minh chứng cho Chùa như một kho tàng hiện vật lịch sử giá trị. Đây chính là nguồn tư liệu giá trị cho nghiên cứu văn hóa Phật giáo vùng và cùng với cảnh quan của Chùa đã tạo nên nơi tham quan Du lịch hấp dẫn của Việt Nam.

Hồ sen nhỏ được trang trí bằng những chiếc cối đá

4) Giá trị văn hóa – Phật giáo

Chùa từng là trung tâm Phật giáo quan trọng ở vùng duyên hải Bắc Bộ, có liên hệ mật thiết với dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử. Hiện nay chùa mang nhiều dấu ấn của Phật giáo cuối thế kỷ XVII, thuộc hệ phái Bắc tông, là di tích lịch sử – văn hóa quốc gia.

Về mặt văn hóa phi vật thể, chùa giữ các tập tục, lễ hội địa phương và là nơi bảo tồn một số giá trị tín ngưỡng dân gian kết hợp với Phật giáo. Thượng tọa Thích Thanh Thắng, trụ trì chùa Đồng Ngọ tự hào nói: “Chùa Đồng Ngọ là biểu tượng cho giá trị trường tồn của Phật pháp, là biểu trưng công trình kiến trúc Phật giáo độc đáo, tinh tế”.

Chùa Đồng Ngọ là một ngôi chùa cổ nằm giữa môt vùng quê yên bình. Nơi đây chứa đựng những giá trị vật chất, tinh thần của đạo Phật, văn hóa của vùng đồng bằng sông Hồng thời kỳ trước, với cảnh đẹp cổ kính, giản dị, với những kiến trúc đặc sắc về thế giới Phật pháp vô biên, ngoài những hiện vật có giá trị về tâm linh, chùa Đồng Ngọ còn là một danh lam thắng cảnh hấp dẫn với môt bảo tàng độc đáo bằng đá quý hiếm. Chùa Đồng Ngọ - một địa chỉ du lịch tâm linh và văn hóa đăc sắc của thành phố Hải Phòng, một điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước,./.

Tài liêu tham khảo.

1/ Wikipedia: “Chùa Động Ngọ”.

2/ Văn Đạt- Chùa Động Ngọ di sản văn hóa 1000 năm tuổi ở Hải Dương .

https://phatgiao.org.vn/chua-dong-ngo-di-san-van-hoa-hon-1000-nam-tuoi-o-hai-duong-d93572.html

3/ Nguyễn Mơ - Khám phá chùa Động Ngọ. https://baohaiphong.vn/kham-pha-chua-dong-ngo- 1433.html?utm_source=chatgpt.com

4/ Toàn Vũ -Độc đáo tòa tháp Cửu Phẩm Liên Hoa - Chùa Động Ngọ-

https://dantri.com.vn/du-lich/doc-dao-toa-thap-cuu-pham-lien-hoa-chua-dong-ngo-20190314151511239.htm